Program formacji chrzcielnej „Chrzest sakramentem wiary”

1. Wprowadzenie

Program duszpasterski Kościoła w Polsce na lata 2013-17 skupiony jest na 1050. rocznicy chrztu Polski. Przygotowując się do tego wydarzenia, chcemy pogłębić rozumienie i przeżywanie sakramentu chrztu świętego i jego konsekwencje dla życia. Konkretnym zadaniem w realizacji tego celu jest odnowa katechezy rodziców i chrzestnych przed chrztem dziecka. „Chrzest jest najpiękniejszym i najwspanialszym darem Boga…” (Grzegorz z Nazjanzu), „Chrzest święty jest fundamentem całego życia chrześcijańskiego (…) i bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów (KKK 1213).

Wydaje się ważnym zadaniem dla wszystkich duszpasterzy, aby ukazywać znaczenie sakramentu chrztu, by wierni pogłębiali swoją wiarę w rzeczywiste działanie Jezusa w sakramencie, a nadto znali przepisy dotyczące sprawowania chrztu dzieci i byli przygotowani do udziału w liturgii oraz do wychowania dzieci w wierze. Rodzice, jako pierwsi wychowawcy w wierze swoich dzieci zobowiązani są do odpowiedniego przygotowania do chrztu oraz wypełnienia zobowiązań przyjętych podczas chrztu dziecka. Kodeks Prawa Kanonicznego zobowiązuje ich do odpowiedniego przygotowania do chrztu: „ Rodzice dziecka chrzczonego, jak również chrzestni, powinni być należycie pouczeni o znaczeniu tego sakramentu i o związanych z nim obowiązkach. Proboszcz winien osobiście lub przez innych zatroszczyć się, ażeby rodziców właściwie przygotować pasterskimi pouczeniami a także wspólną modlitwą, zbierając razem po kilka rodzin oraz, gdy to możliwe, składając im wizytę” (KPK, kan. 851 § 2). Także w Katechizmie w szczególny sposób podkreśla się odpowiedzialność rodziców i chrzestnych za rozwój łaski chrztu: „Aby mogła rozwijać się łaska chrztu, potrzebna jest pomoc rodziców. Na tym polega także rola rodziców chrzestnych, którzy powinni być głęboko wierzący, a także zdolni i gotowi służyć pomocą nowo ochrzczonemu, zarówno dziecku, jak dorosłemu, na drodze życia chrześcijańskiego. Ich misja jest prawdziwą funkcją eklezjalną (KKK 1255).

W praktyce przygotowanie do chrztu św. często ogranicza się do jednego spotkania z rodzicami w kancelarii parafialnej i krótkiego pouczenia o liturgii i teologii chrztu. Dlatego pilną potrzebą jest wypracowanie nowego programu przygotowania do chrztu św. Bp Wilhelm Pluta nauczał: „O ile nie podejmiemy z całą świadomością odnowy udzielania sakramentów św., grozi z jednej strony dalsze rozszerzanie i utrwalanie rytualizmu, formalizmu sakramentalnego na pograniczu magii (…), a czego skutkiem będzie, iż życie sakramentalne naszych wiernych nie będzie osobistym spotkaniem z Chrystusem (…). Na dalszym zaś etapie skutkiem tego będzie wyraźne osłabienie religijności”[1].

Niniejszy Program „Chrzest sakramentem wiary” oparty został na wskazaniach duszpasterskich sługi Bożego Bpa Wilhelma Pluty[2] oraz na dokumentach katechetyczno-pastoralnych Kościoła katolickiego w Polsce[3]. Ma on pomóc duszpasterzom w posłudze związanej z przygotowaniem i udzieleniem chrztu św., „aby chrzest nie stał się tylko zwyczajem i obyczajem z przeszłości odziedziczonym, ale by był wyrazem świadomej wiary tych, którzy go przyjmują i tych, którzy dają dzieci ochrzcić”[4].

2. Szczegółowe wskazania duszpasterskie

Przy udzielaniu chrztu szczególną rolę pełnią rodzice i chrzestni. Oni nie tylko proszą o chrzest dla dziecka, ale też zobowiązują się pomagać mu rozwijać otrzymany dar Bożego życia. Do odpowiedniego przygotowania do chrztu zobowiązuje wierzących rodziców Instrukcja Duszpasterska Episkopatu o udzieleniu sakramentu chrztu świętego dzieciom, w której stwierdza się: w celu udzielenia odpowiednich pouczeń o misterium chrztu, wychowaniu w wierze, o roli apostolskiego przykładu rodziców chrzestnych i o liturgii tego sakramentu należy przeprowadzić bezpośrednie katechezy przygotowawcze[5].

Przygotowanie do chrztu św. powinno uwzględniać następujące postulaty duszpasterskie dotyczące: parafii, rodziców dzieci ochrzczonych, chrzestnych oraz duszpasterzy.

• Parafia

Wobec wielkości sakramentu chrztu zadaniem Kościoła jest ukazywanie jego znaczenia. Chodzi o to, aby wierni pogłębiali swoją wiarę w rzeczywiste działanie Boga, mieli świadomość dokonującej się przemiany oraz konsekwencji wynikających z jego przyjęcia.

Tematyka sakramentu chrztu winna pojawiać się na różnych płaszczyznach działań duszpasterskich: w homiliach niedzielnych, zwłaszcza w Wielkim Poście oraz niedzieli Chrztu Pańskiego, w kazaniach okolicznościowych oraz podczas katechizacji dzieci i młodzieży. Do pouczenia wiernych o przepisach prawnych i liturgicznych, o przebiegu i formach udziału w liturgii można też wykorzystać ogłoszenia, podawane podczas niedzielnej liturgii, szczególnie w Adwencie i w Wielkim Poście. Wreszcie innym ważnym środkiem głoszenia nauki Kościoła o tym sakramencie i kształtowaniu właściwej postawy wiernych w odniesieniu do chrztu dzieci, jest samo sprawowanie liturgii sakramentu z udziałem wspólnoty parafialnej[6].

Wiara w sensie zawierzenia Bogu i oddania się Mu jest skarbem całej podstawowej wspólnoty lokalnej, jaką jest parafia. Ta wspólnota wiary i miłości nosi w sobie wiarę, która ujawnia się w braterskiej wspólnocie, która powinna „nieść” wiarę ochrzczonego. Każdy chrzest jest ważnym wydarzeniem całej parafii, a nie tylko rodziny dziecka chrzczonego. Parafia-wspólnota z wielką radością musi przyjąć do siebie każdego nowoochrzczonego.

Parafia powinna przygotować spośród siebie osoby, które mogą brać czynny udział w obrzędach chrztu św.: np. katechetów świeckich do prowadzenia katechez przedchrzcielnych. Duszpasterz będący zwornikiem wspólnoty parafialnej może odwiedzić rodzinę dziecka nowoochrzczonego przed lub po chrzcie św.

Wszystkie te działania ożywiają wspólnotę parafialną i chronią poszczególne rodziny od społecznej i religijnej izolacji, osamotnienia, zwłaszcza w dużych środowiskach.

• Rodzina

Rodzice w sferze nadprzyrodzonej muszą stale rozbudzać życie łaski u swoich dzieci. Oni stanowią najistotniejsze zaplecze rozwoju tego życia i są niezastąpionymi przez nikogo jedynymi wychowawcami w dziedzinie życia religijnego dzieci. W tym celu i powinni przeżyć pogłębienie teologiczne chrztu św., którego udzielenie winno być dla rodziny niejako rekolekcjami domowymi i rodzinnymi.

Zadania rodziców:

Rodzice osobiście zgłaszają duszpasterzowi gotowość ochrzczenia dziecka. Mogą, a nawet powinni tego zgłoszenia dokonać jeszcze przed urodzeniem dziecka, aby wziąć udział w naukach – konferencjach dla rodziców. Przedmiotem tych nauk winna być w sposób zrozumiały podana teologia chrztu św. oraz sposób udziału rodziców w samym obrzędzie.

Konferencje można urządzać dla kilku rodzin wspólnie. Duszpasterz powinien przeprowadzić chociaż jedną indywidualną rozmowę z rodzicami, „aby o chrzest nie prosili ze zwyczaju, ale z poczucia odpowiedzialności i gotowości do wychowania religijnego dzieci”[7]. Należy mocno wyakcentować ważność udziału rodziców w samym obrzędzie, gdyż tylko w oparciu o ich wiarę i o wiarę Kościoła, można ochrzcić dziecko. Rodzice muszą świadomie wyznać swoją wiarę przed wspólnotą Kościoła i oświadczyć, że chcą wychować dziecko w wierze katolickiej.

Celem utrzymania kontaktu duszpasterskiego z rodzicami umożliwiającego też i wychowanie religijne dzieci, duszpasterz powinien zapowiedzieć obchody i rocznice chrztu dzieci. Powinno wyznaczyć się stałe terminy niedzielne, w których odprawia się uroczyście Msza św. za „roczne dzieci” i za ich rodziców, wychowawców połączone z błogosławieństwem dzieci.

• Chrzestni

Należy uświadamiać wiernych, że na chrzestnych nie mogą wybierać ludzi przypadkowych, kierując się względami wyłącznie świeckimi, zwłaszcza ludzi niepraktykujących czy nawet niewierzących. Chrzestni bowiem mają w czasie obrzędu prosić o chrzest dla dziecka jako znak wiary; mają wyraźnie i otwarcie wyznać swoją wiarę i przyrzec troskę i pomoc przy wychowaniu religijnym dziecka nowoochrzczonego. Trzeba więc rodzicom i wszystkim wiernym podać do wiadomości przepisy Kościoła o chrzestnych.

O zdaniach chrzestnych wspomina się w Kodeksie Prawa Kanonicznego:

Kan. 872 – Przyjmujący chrzest powinien mieć, jeśli to możliwe, chrzestnego. Ma on dorosłemu towarzyszyć w chrześcijańskim wtajemniczeniu, a dziecko wraz z rodzicami przedstawiać do chrztu oraz pomagać, żeby ochrzczony prowadził życie chrześcijańskie odpowiadające przyjętemu sakramentowi i wypełniał wiernie złączone z nim obowiązki.

Kan. 873 – Należy wybrać jednego tylko chrzestnego lub chrzestną, albo dwoje chrzestnych.

Kan. 874 –

• 1. Do przyjęcia zadania chrzestnego może być dopuszczony ten, kto:
• jest wyznaczony przez przyjmującego chrzest albo przez jego rodziców, albo przez tego, kto ich zastępuje, a gdy tych nie ma, przez proboszcza lub szafarza chrztu, i posiada wymagane do tego kwalifikacje oraz intencję pełnienia tego zadania;
• ukończył szesnaście lat, chyba że biskup diecezjalny określił inny wiek albo proboszcz lub szafarz jest zdania, że słuszna przyczyna zaleca dopuszczenie wyjątku;
• jest katolikiem, bierzmowanym i przyjął już sakrament Najświętszej Eucharystii oraz prowadzi życie zgodne z wiarą i odpowiadające funkcji, jaką ma pełnić;
• jest wolny od jakiejkolwiek kary kanonicznej, zgodnie z prawem wymierzonej lub deklarowanej;
• nie jest ojcem lub matką przyjmującego chrzest.
• 2. Ochrzczony, należący do niekatolickiej wspólnoty kościelnej, może być dopuszczony tylko razem z chrzestnym katolikiem i to jedynie jako świadek chrztu.

W miarę możności chrzestni powinni brać udział w konferencjach dla rodziców, co umożliwi im lepsze przeżycie tej uroczystości i głębszą świadomość nadprzyrodzonej rzeczywistości, jaką jest chrzest. Jeżeli chrzestni nie brali udziału w naukach przed chrztem św., celebrans przed samym obrzędem chrztu św. powinien wspomnieć krótko o zasadach tyczących funkcji chrzestnych.

• Duszpasterze – szafarze chrztu św.

Z treści wszystkich wskazań obrzędu chrztu św. dziecka jak również z zasad psychologii i pedagogiki duszpasterskiej wynika bardzo ważna rola duszpasterska księdza dla skuteczności duszpasterskiej inicjacji chrzestnej.

Zadania szczegółowe:

• Głównym zadaniem duszpasterza jest dążyć do zmiany mentalności wiernych w odniesieniu do spraw związanych z udzieleniem chrztu.
• Zadaniem duszpasterza jest żywy kontakt duszpasterski z rodziną przygotowującą się do chrztu dziecka.
• Przeprowadzenie w przystępny i poprawnie teologicznie sposób konferencji o chrzcie św. Treścią spotkań powinny być tematy zawarte w niniejszym programie. Nie wolno przygotowania ograniczać tylko do omówienia liturgii sakramentu chrztu.

3. Realizacja programu

Cele katechezy przedchrzcielnej wyznaczają następujące zadania: ukazanie prawdy o chrzcie w kontekście historii zbawienia oraz życia poszczególnego chrześcijanina; ukazanie odpowiedzialności za rozwój wiary, nadziei i miłości w życiu ochrzczonego; budzenie troski o chrześcijańskie wychowanie i wskazanie sposobów jego realizacji; przygotowanie do czynnego udziału w obrzędzie chrztu świętego[8].

Program zakłada jedno indywidualne i trzy grupowe spotkania z rodzicami (oraz chrzestnymi) zgłaszającymi dziecko do chrztu. Rodzice mogą uczestniczyć w katechezach jeszcze przed narodzeniem dziecka. Jeśli byłaby taka możliwość, choć jedno spotkanie z rodzicami mogłoby odbyć się w ich domu. W instrukcji liturgicznej uczestniczą rodzice dziecka i chrzestni.

Doświadczenie duszpasterskie wskazuje, że sytuacje rodziców pragnących chrztu swojego dziecka bywają niekiedy bardzo skomplikowane. Najczęściej spotykaną trudnością jest nieuporządkowanie życia małżeńskiego rodziców dziecka (związki niesakramentalne, oraz osoby, które nie poczuwają się do jakichkolwiek trwałych związków). Prowadzący katechezę powinien uwzględnić zróżnicowane sytuacje życiowe uczestniczących w katechezie.

Roztropność duszpasterska wymaga, aby te sytuacje w odpowiedzialny sposób rozeznawać i podejmować właściwe rozwiązania, np. proponując dodatkowe katechezy.

• Spotkanie pierwsze – indywidualne

Pierwsze spotkanie ma charakter rozmowy wychowawczo-duszpasterskiej z rodzicami na temat chrztu. Zapraszani są na nie poszczególni rodzice, którzy wyrażają chęć ochrzczenia dziecka. Ma ono charakter duszpasterski i nie powinno być powiązane z załatwieniem formalności kancelaryjnych. Od sposobu odbycia tego pierwszego spotkania zależy ustosunkowanie się rodziców do właściwej katechezy przedchrzestnej dla nich przeznaczonej. Serdeczna rozmowa sprzyja nawiązaniu kontaktu rodziny z parafią i Kościołem.

To pierwsze spotkanie winno się odbyć nie grupowo, ale z każdą parą rodziców z osobna, a odbywać się musi w miłej atmosferze w kancelarii parafialnej.

Zasadniczym jego celem jest nie tylko przyjęcie oświadczenia, że rodzice chcą ochrzcić dziecko, ale też wybadanie, czy rodzice spełniają warunki do przyjęcia chrztu przez dziecko. Chodzi o motywy, jakimi się kierują rodzice oraz o ich gotowość wychowania dziecka w duchu katolickim. Do zdobycia odpowiedniej informacji o postawie rodziców może posłużyć przedstawienie ogólnego zarysu teologii chrztu z jej konsekwencjami. Trzeba zapowiedzieć, że wnioski szczegółowe, wynikające z tych ogólnych zasad, będą tematem kolejnych konferencji, na które duszpasterz zaprasza rodziców w wyznaczonych terminach Należy zatroszczyć się, aby to pierwsze, jak i kolejne spotkania odbyły się raczej przed przyjściem dziecka na świat, gdyż jego pojawienie się w domu dość mocno wpływa na zmianę rytmu życia domowego, a przede wszystkim ogranicza w dużym stopniu czas przeznaczony na te spotkania.

• Spotkania grupowe – konferencje

Istotą przygotowanych konferencji jest przede wszystkim przekazanie rodzicom podstawowych treści dogmatyczno-liturgicznych o sakramencie chrztu św. oraz wskazanie konkretnych i praktycznych wniosków mogących wspomagać proces wychowania religijnego dziecka w rodzinie.

Tematyka poszczególnych konferencji:

a. Chrzest św. nowym życiem w Chrystusie
b. Rola i zadania rodziców w wychowaniu w wierze dzieci
c. Instrukcja liturgiczna – liturgia obrzędu chrztu św.

Katechezy chrzcielne prowadzone mogą być przez duszpasterzy oraz przez odpowiednio przygotowane osoby świeckie. Duszpasterze zasadniczo zajmują się przeprowadzeniem instrukcji liturgicznej, a świeccy prowadzą katechezy. Spotkania prowadzone przez przygotowane do tego osoby świeckie mogą być bardzo owocne, gdyż obok przekazu treści doktrynalnych mogą stać się miejscem świadectwa i dzielenia. Dla wielu wiernych ważne jest doświadczenie spotkania, na których mogą spokojnie rozmawiać i dzielić się swoimi przemyśleniami, a jednocześnie spotykają się ze świadectwem wiary osób z sąsiedztwa. Dobre owoce mogą przynieść spotkania w małych grupach, z jednym czy z dwoma małżeństwami.

[1] Bp. W. Pluta, Chrzest święty. Pomoce dla duszpasterstwa sakramentalnego w parafii, Gorzów Wlkp. 1979, s. 8.

[2] Tamże.

[3] Komisja Wychowania Katolickiego KEP, Wskazania dotyczące katechezy rodziców i chrzestnych przed chrztem dziecka, http://www.katecheza.episkopat.pl.

[4] Bp W. Pluta, dz. cyt. s. 18.

[5] Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja duszpasterska o udzieleniu sakramentu chrztu świętego dzieciom, 1975, n. 6.

[6] Por.: Tamże, n. 3.

[7] Bp W. Pluta, dz. cyt. s. 21.

[8] Komisja Wychowania Katolickiego KEP, Wskazania dotyczące katechezy rodziców i chrzestnych…, dz. cyt. n. 6.

***

W diecezjalnych księgarniach św. Antoniego ukazała się kolejna pomoc duszpasterska do katechezy chrzcielnej: Chrzest naszego dziecka. Poradnik dla rodziców i chrzestnych. Adresowana jest dla rodziców i chrzestnych przygotowujących się do chrztu dziecka. Zapraszamy do nabywania!